Fatnaður hefur fylgt manninum frá örófi alda enda tegundin nánast hárlaus með öllu og illa búin til að halda á sér hita öðruvísi en að vefja sig klæðum með einum eða öðrum hætti. Upphaflega þjónuðu klæðin þeim eina tilgangi að halda hita á hárlausri skepnunni og verja fyrir vindum og veðráttu. Talið er að Neanderthals maðurinn hafi fyrstur farið að útbúa klæði í þeim tilgangi með því að taka feld af öðrum skepnum til að sveipa um sig. Lengi vel notaði frummaðurinn feld af öðrum dýrum til að hylja sig og vernda gegn veðráttu. Vísbendingar eru um að maðurinn hafi farið að vinna efni og sauma föt fyrir u.þ.b. 100.000 til 500.000 árum. Bómull, lín (linen) og flax (þráður unnin úr plöntunni Flax) var unnið, spunnið og notað til að sauma flíkur mörg þúsund árum fyrir krist. Elstu vísbendignar um silkiframleiðslu má rekja aftur til áranna 5000 – 3000 fyrir krist.
Hempa (cloac) talin ein elsta tegund af flík sem fyrir finnst og má sjá merki um slíkan fatnað á forsögulegum tímum. Einnig er lendarskýla (Loincloth) ein elsta flík sem vitað er um að maðurinn hafi notað (heimlidarskrá nr. 5). En maðurinn er margslungin vera og fagurfræðileg þörf hans til að skreyta sig kom fljótlega fram og klæðin tóku breytingum í tímanns rás.
Tíska Egypta til forna var einföld en nytsamleg. Fatnaður þeirra hafði einnig það hlutverk að gefa til kynna stétt og stöðu út frá gæðum efnisins og útliti fatanna. Fjölbreytileiki í klæðnaði forn Grikkja var ekki mikill og fötin oftast úr hvítu og einföldu efni og breyttist lítið um langt skeið. Fatastíll Rómverja var ekki mjög fjölbreytilegur en strangar reglur voru um það hver mátti klæðast hverju. Klæðnaður þeirra gaf einnig til kynna stétt og stöðu þess er honum klæddist. Fatnaður rómverja var að mestu leiti búin til úr hvítri ull. Stundum var efnið litað í túrkís, fjólubláu, rauðu, gulu og fleiri litum. Silki og bómull voru flutt inn frá Kína og voru þau efni mjög dýr og aðeins notuð í klæði fyrir þá hátt settu. Leður var notað til að vernda gegn vætusamri veðráttu. Svokallað Toga var algengasti klæðnaðurinn í Rómaveldi (sjá mynd 1). Toga var búið til úr ull og var eins og stórt lak sem er vafið um líkaman og ein hönd laus. Toga var skylduklæðnaður á meðal almennra borgara í Rómaveldi svo hægt væri að greina þá frá þrælum. Engir aðrir en Rómverjar máttu klæðast Toga. Almúginn, þrælar og þeir sem ekki voru rómverjar klæddust Tunica. Stétt og staða fólksins var gefin til kynna með lit og skrauti Tunicsins. Giftar konur klæddust svokölluðu Stola sem var ofið úr líni (linen), bómull eða ull sem þær höfðu yfir Tunica (sjá mynd 2). Ríkar konur áttu Stola úr silki. Það var ekki fyrr en í lok Rómaveldis sem hönnun klæða tók breytingum og fór að verða íburðarmeiri. Sérstaklega var lagt í skreytingar og íburð herklæða og fatnað embættismanna. Klæði þeirra voru skreytt með mynstruðum ísaum og silki var notað í auknum mæli.
(heimildaskrá nr.5).
Hempa (cloac) talin ein elsta tegund af flík sem fyrir finnst og má sjá merki um slíkan fatnað á forsögulegum tímum. Einnig er lendarskýla (Loincloth) ein elsta flík sem vitað er um að maðurinn hafi notað (heimlidarskrá nr. 5). En maðurinn er margslungin vera og fagurfræðileg þörf hans til að skreyta sig kom fljótlega fram og klæðin tóku breytingum í tímanns rás.
Tíska Egypta til forna var einföld en nytsamleg. Fatnaður þeirra hafði einnig það hlutverk að gefa til kynna stétt og stöðu út frá gæðum efnisins og útliti fatanna. Fjölbreytileiki í klæðnaði forn Grikkja var ekki mikill og fötin oftast úr hvítu og einföldu efni og breyttist lítið um langt skeið. Fatastíll Rómverja var ekki mjög fjölbreytilegur en strangar reglur voru um það hver mátti klæðast hverju. Klæðnaður þeirra gaf einnig til kynna stétt og stöðu þess er honum klæddist. Fatnaður rómverja var að mestu leiti búin til úr hvítri ull. Stundum var efnið litað í túrkís, fjólubláu, rauðu, gulu og fleiri litum. Silki og bómull voru flutt inn frá Kína og voru þau efni mjög dýr og aðeins notuð í klæði fyrir þá hátt settu. Leður var notað til að vernda gegn vætusamri veðráttu. Svokallað Toga var algengasti klæðnaðurinn í Rómaveldi (sjá mynd 1). Toga var búið til úr ull og var eins og stórt lak sem er vafið um líkaman og ein hönd laus. Toga var skylduklæðnaður á meðal almennra borgara í Rómaveldi svo hægt væri að greina þá frá þrælum. Engir aðrir en Rómverjar máttu klæðast Toga. Almúginn, þrælar og þeir sem ekki voru rómverjar klæddust Tunica. Stétt og staða fólksins var gefin til kynna með lit og skrauti Tunicsins. Giftar konur klæddust svokölluðu Stola sem var ofið úr líni (linen), bómull eða ull sem þær höfðu yfir Tunica (sjá mynd 2). Ríkar konur áttu Stola úr silki. Það var ekki fyrr en í lok Rómaveldis sem hönnun klæða tók breytingum og fór að verða íburðarmeiri. Sérstaklega var lagt í skreytingar og íburð herklæða og fatnað embættismanna. Klæði þeirra voru skreytt með mynstruðum ísaum og silki var notað í auknum mæli.
(heimildaskrá nr.5).
Miðaldir í Evrópu
Tískan í Evrópu breyttist smátt og smátt á miðöldum (400 – 1100). Stíllinn var þó örlítið breytilegur eftir því hvaðan fólk var. Á þessum tíma klæddust menn almennt séð stuttum Tunics með belti og í þröngum buxum. Elítan flutti inn silki og fína þræði til að skreyta klæði sín en þeir fátækari og almúginn klæddist vanalega ólitaðri ull (Sjá mynd nr. 4).
Tískan í Evrópu breyttist smátt og smátt á miðöldum (400 – 1100). Stíllinn var þó örlítið breytilegur eftir því hvaðan fólk var. Á þessum tíma klæddust menn almennt séð stuttum Tunics með belti og í þröngum buxum. Elítan flutti inn silki og fína þræði til að skreyta klæði sín en þeir fátækari og almúginn klæddist vanalega ólitaðri ull (Sjá mynd nr. 4).
Á 12 og 13 öld voru klæði mjög einföld í sniði og höfðu lítið breyst um langt skeið. Flestir klæddust Tuniks í ýmsum útgáfum og með belti um sig miðja (sjá mynd nr. 5). Á þessum tíma mátti sjá talsverðar framfarir í litun á ull og annarri vefnaðarvöru. Dýrari efni eins og silki og fágaðar litasamsestningar voru mikilvægar fyrir yfirstéttina. Á þessum tíma er blái liturinn kynntur til sögunnar og þótti hann afar töff og þótti sæma konungsfólki (heimildaskrá nr. 10).
Á árunum 1300 – 1400 fór hönnun klæða að taka talsverðum breytingum. Fóru menn að fara nýjar leiðir til að sníða, sauma og skreyta föt og segja má að á þessum árum hafi tískan orðið til og starf klæðskerans einnig. Klæðskerar hófu að sníða föt sem pössuðu betur að lögun líkamans.
Reimar og tölur voru fundnar upp sem gerðu það kleift að þrengja fötin betur að. Á þessum árum var mjög kalt í veðri um allan heim og talað er um “Litlu ísöld”. Af þeim sökum var ull ennþá mest notaða efnið. Flíkur þeirra ríku voru skreyttar með perlum og höfðu útsaum úr silki og gullþráðum (sjá mynd nr. 6). Í Norður Evrópu var silki innflutt frá austurlöndum. Silki var munaðarvara, mjög dýr og það fínasta sem til var í klæðnaði. Vinsæll klæðnaður meðal manna voru tveir efnisbútar saumaðir saman í miðjunni og ullarbrækur með leðursóla svo óþarfi var að nota skó við. Yfir klæðin var sveipaður Tunic eða hempa (heimildaskrá nr 10).
Reimar og tölur voru fundnar upp sem gerðu það kleift að þrengja fötin betur að. Á þessum árum var mjög kalt í veðri um allan heim og talað er um “Litlu ísöld”. Af þeim sökum var ull ennþá mest notaða efnið. Flíkur þeirra ríku voru skreyttar með perlum og höfðu útsaum úr silki og gullþráðum (sjá mynd nr. 6). Í Norður Evrópu var silki innflutt frá austurlöndum. Silki var munaðarvara, mjög dýr og það fínasta sem til var í klæðnaði. Vinsæll klæðnaður meðal manna voru tveir efnisbútar saumaðir saman í miðjunni og ullarbrækur með leðursóla svo óþarfi var að nota skó við. Yfir klæðin var sveipaður Tunic eða hempa (heimildaskrá nr 10).
Endurreisnin í Evrópu 1400 – 1500
Ull var enn mest notaða efnið auk líns (linen) og hamps (hemp). Einnig var silki unnið við Miðjarðarhaf og flutt inn í Evrópu. Tíska þeirra hátt settu breyttist fyrst og farið var að síða aðsniðna jakka með tölum úr ull og sauma út blómamynstur og aðrar skreytingar (sjá mynd nr. 7). Á þessum tíma fór þó tíska almúgans líka að breytast, sniðin fóru að verða flóknari og fjölbreyttari. Á þessum árum fór fatastíll að verða breytilegri eftir mismunandi landssvæðum (heimildaskrá nr. 10).
Mynd nr 7. Blómaútsaumur á silk, 15 öld.
Ull var enn mest notaða efnið auk líns (linen) og hamps (hemp). Einnig var silki unnið við Miðjarðarhaf og flutt inn í Evrópu. Tíska þeirra hátt settu breyttist fyrst og farið var að síða aðsniðna jakka með tölum úr ull og sauma út blómamynstur og aðrar skreytingar (sjá mynd nr. 7). Á þessum tíma fór þó tíska almúgans líka að breytast, sniðin fóru að verða flóknari og fjölbreyttari. Á þessum árum fór fatastíll að verða breytilegri eftir mismunandi landssvæðum (heimildaskrá nr. 10).
Mynd nr 7. Blómaútsaumur á silk, 15 öld.
Á sextándu öld fóru fötin í Germönsku ríkjunum og Sandinavíu að greina sig frá tískunni í Englandi, Frakklandi og Ítalíu en öll þau lönd voru undir áhrifum frá Spáni. Svokallað Slashing varð mjög vinsælt (sjá mynd nr. 8)) sérstaklega í Þýskalandi. Svartur litur fór að vera meira áberandi og stórir kragar komu fram á sjónarsviðið. (sjá mynd nr. 9) Einnig var farið að útbúa blúndur og sauma á klæði.
Miðstöð efnavinnslu og viðskipta með útflutning var í Mughal India og allt fram til 1750 réðu Indverjar yfir um 25 % af öllum útflutning heimsins. Stærsta útflutningsvara þeirra voru efni í klæðnað, aðallega bómull í margvíslegum litum og var það mest flutta vara um gervallan heim á 18 öld. Tískan í Evrópu reiddi sig mikið á efnagerð og silki frá Mughal Indian í byrjun 18 aldar og var um 95 % af allri innfluttri vöru frá Asíu til Bretlands.
Árin 1700 – 1800 eru kölluð Upplýsingaröldin. Upplýsingin eða upplýsingaröldin var tímabil mikilla breytinga í Evrópu og Bandaríkjunum í vísindalegum vinnubrögðum og hugsun. Hafði þetta nýja hugarfar og framþróun áhrif á klæðaburð og fatastíl. Á þessum árum var farið að gera greinarmun á fullum klæðum sem notuð voru við formleg tilefni og svo hversdagsklæðnaði sem notuð voru á daginn. Íburður kjóla jókst og útsaumur, blúndur og kragar réðu ríkjum. Korselett og þrengingar í mitti einkenndu kjólana og þeir sem notaðir voru til hátíðarbrigða höfðu grind innanundir til að búa til púff niður af mjöðmum og þeir voru síðir. Karlar voru í stuttum buxum og aðsniðnum jökkum (sjá mynd nr.10). Iðnbyltingin átti sér stað í lok 18 aldar og byrjun 19 aldar. Samhliða henni hófst verskmiðjuframleiddur efnaiðnaður og fjöldaframleiðsla hófst. Nylon var fundið upp.
20 öldin.
Á árum fyrri heimstyrjaldar 1914 – 1918 gengu karlar í einhverskonar herklæðnaði. Konur gengu í hentugum vinnufötum og voru stundum í búningum sem hæfðu starfi þeirra. Eftirstríðsárin (1920-1935) einkenndust af kjólum með háu mitti í öklasídd eða fyrir miðjan kálfa. Stórir skartgripir og kúlulaga hattar voru vinsælir (sjá mynd nr. 11). Karlar gengu í aðsniðnum jakkafötum, kliptu hárið stutt og greitt aftur með brilliantíni. Einnig voru hattar mikið notaðir (heimildaskrá nr. 11).
Á árum fyrri heimstyrjaldar 1914 – 1918 gengu karlar í einhverskonar herklæðnaði. Konur gengu í hentugum vinnufötum og voru stundum í búningum sem hæfðu starfi þeirra. Eftirstríðsárin (1920-1935) einkenndust af kjólum með háu mitti í öklasídd eða fyrir miðjan kálfa. Stórir skartgripir og kúlulaga hattar voru vinsælir (sjá mynd nr. 11). Karlar gengu í aðsniðnum jakkafötum, kliptu hárið stutt og greitt aftur með brilliantíni. Einnig voru hattar mikið notaðir (heimildaskrá nr. 11).
Fatastíll stríðsárana 1939 – 1945 einkenndist af skorti á efni vegna stríðsins og því urðu klæðin efnaminni. Einkennisbúningar voru algengir hjá báðum kynjum (sjá mynd nr. 12). Aukahlutir urðu vinsælir og voru frekar ódýrir. Skór með þykkum sóla og sandalar voru áberandi á meðal kvenna. Hár kvenna var sítt og greitt í bylgjur (heimildaskrá nr 11).
Rockabylli, tímabilið á rætur að rekja til rokktónlistar 1954 - 1960 (Elvis Presley, Grease). Föt strákanna samanstóðu af þröngum gallabuxum og stuttum leðurjökkum eða annarskonar jökkum sem voru stuttir. Kventískan einkenndist af kjólum með þröngum efri part og pilsi sem náði rétt niður fyrir hné. Perlur og stór gleraugu voru einnig áberandi (sjá mynd nr.13).
Mynd nr 13 og 14. Rockabilly tískan.
Árin 1950 – 1960 er kallað Bítlatímabilið vegn þess að hljómsveitin hafði gríðarleg áhrif á tísku þess tíma (sjá mynd nr 15 og 16).
Árin 1960 – 1970 eru kölluð Hippatímabilið í menningu og tísku. Einkunnarorð blómabarna tímabilsins voru frjálsar ástir og friður. Frægasti viðburður tímabilsins er Woodstocktónlistarhátíðin þar sem Jimy Hendrix, Janis Joplin og fleiri frægir tónlistarmenn stigu á svið. Tískan samanstóð af tvíðum buxum, síðu hári, hárböndum, víðum kjólum, sandölum og blómafatnaði hverskonar. Einnig fögnuðu þau nekt, hvers kyns fataleysi og notkun hugbreytandi efna (sjá mynd nr. 17).
Pönktímabilið, á rætur sínar að rekja til tónlistar í London og New York í kringum 1970-1980. Aðalpönkbylgan byrjaði samt ekki fyrr en í kringum 1975 og árið1977 breyttist tískan og tónlistin svo um munaði. Pönktískan snérist mikið um að vera uppreisnagjörn og hneyksla fólk (heimildarskrá nr. 4). Pönkararnir höfnuðu algerlega væmnum stíl hippatímabilsins og fóru alveg í hina áttina þar sem groddalegur og harður stíll einkenndi tímabilið. Hanakambar, þröngar buxur, rifnar nælonsokkabuxur og leðurjakkar voru áberandi (sjá mynd nr. 18).
Tímabilið frá 1980 – 1990 er best þekkt undir nafninu “The 80's”. vinsældir líkamsræktar jókst og hafði áhrif á þróun þessarar tísku. Þarna fóru föt að verða mjög litskrúðug og íburðamikil bæði í fatnaði og hári. Túberað hár, sítt að aftan og lakkspreyjaðir sveipir þóttu einstaklega töff (sjá mynd nr.19). Skærir litir, einföld form, skræpótt mynstur, risastórir axlapúðar, þröngar leggings, púff ermar, legghlífar, svitabönd og eróbikk fatnaður var vinsæll (heimildarskrá nr. 12).
Tískustefnan á '90s tímabilinu (1990 – 2000). þróaðist í átt að „anti“ tísku eða afneitun á tískunni og frjálslegt útlit þar sem bolir, gallabuxur, hettupeysur og strigaskór urðu að tískustefnu. Millenium tímabilið, 2000 – 2010. Í byrjun aldarinnar heldur áfram að vera blönduð tíska, eða póstmódernísk eins og áður. Þar sem tískustefnan blandast frá mismunandi tímabilum og allstaðar að úr heiminum. Þjóðernistíska eða „ethnic clothing“ ásamt óteljandi tónlistarstefnuáhrifum, sérstaklega indírokki (Heimildaskrá nr 3 og 4.)